Zorg

Vooruitgang in de geneeskunde en hieraan gerelateerde specialismen heeft een positief effect op de levensverwachting, maar betekent tevens dat meer mensen leven met een of meer chronische ziektes, vaak met multiple en complexe morbiditeit en ingrijpende gevolgen voor het dagelijks leven. Dat kan komen door de gevolgen van de ziekte zelf zoals pijn en functionele beperkingen, maar vaak ook door de intensieve medische behandelingen. Veel mensen hebben onvoldoende veerkracht om de uitdagingen die dit met zich mee brengt te integreren in hun dagelijks leven, hun werk, hun relaties, in hun vrije tijd. Ook hun toekomst-perspectief kan als gevolg van de ziekte sterk veranderen. Deze mensen kunnen dermate ernstige psychische klachten ontwikkelen dat het hun dagelijks leven ernstig belemmert. Psychische problemen veroorzaken lijdensdruk en kunnen het beloop van ziekte in negatieve zin beïnvloeden. Zo kan somberheid bijvoorbeeld leiden tot inactiviteit, wat weer een negatief effect kan hebben op de lichamelijke conditie; acceptatieproblemen kunnen leiden tot het negeren van leefstijladviezen met alle gevolgen van dien. Kennis vanuit de psychologie maakt het mogelijk mensen met beperkte mentale veerkracht in een vroeg stadium te herkennen en ondersteuning te bieden in nauwe afstemming op de zorg geboden door de arts en andere behandelaren.

Waar de aandacht in de reguliere zorg in het verleden vooral gericht was op ziekte en genezing, is er inmiddels steeds meer aandacht voor het voorkomen van ziekte(progressie) door middel van preventie en het bevorderen van een gezonde leefstijl. De Gezondheids- en Medische Psychologie speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van voorlichting over het belang van gezond gedrag en interventies ter ondersteuning van leefstijl-aanpassingen, met speciale aandacht voor kwetsbare groepen, zoals ouderen en laaggeletterden. Hierin wordt steeds meer gebruik gemaakt van digitale technologie ter ondersteuning in de thuissituatie en van gecombineerde interventies waarin niet alleen het individu, maar ook zijn omgeving, zoals het gezin of de werksituatie, centraal staan.
Psychologen leveren ook een belangrijke bijdrage aan de diagnostiek en behandeling van al dan niet medisch verklaarde, aanhoudende lichamelijke klachten, zoals chronische klachten van vermoeidheid, pijn of slapeloosheid. Er zijn hiervoor effectieve cognitief-gedrags-thera-peutische behandelprogramma’s ontwikkeld die veelal poliklinisch worden aangeboden. Tijdige interdisciplinaire benadering van aanhoudende lichamelijke klachten kan voorkomen dat mensen tevergeefs verschillende medisch specialisten (blijven) bezoeken en er tevens voor zorgen dat de impact van de klachten op het dagelijks leven zo beperkt mogelijk blijft.

Binnen de medische psychologie is ook aandacht voor de impact die stoornissen in de hersenen kunnen hebben op emotioneel, cognitief en gedragsmatig functioneren. Middels neuropsychologisch testonderzoek kunnen de functies van het brein in kaart worden gebracht, zoals geheugen, aandacht, concentratie, intelligentie, werktempo en planning en organisatie. Veel somatische aandoeningen kunnen meer of minder ingrijpende impact hebben op het brein en daarmee op het dagelijks functioneren. Op basis van neuropsycho-logisch onderzoek kunnen mensen uitleg en handvatten worden geboden hoe de vastgestelde beperkingen te compenseren of te integreren in hun dagelijks leven. Klinisch neuropsychologen zijn gespecialiseerd in het begeleiden van patiënten en bieden cognitieve revalidatie na hersenletsel of bij neurodegeneratieve aandoeningen.

Er is tevens toenemend aandacht voor de gevolgen van medische diagnoses en behandelingen (waaronder verblijf op een IC) die een grote impact kunnen hebben op de psychische gezondheid van mensen. Het tijdig signaleren en behandelen van psychopathologie, bij- voorbeeld een post traumatische stress stoornis (PTSS) na traumatische ziekenhuiservaringen, heeft doorgaans een positief effect op het omgaan met de gevolgen van de ziekte en soms ook op het beloop van de ziekte zelf. Ook kunnen interventies gericht op bijvoorbeeld zingeving en acceptatie een belangrijke ondersteunende rol spelen in de ziekteverwerking of palliatieve fase.
Kinderen en jongeren kunnen om dezelfde redenen als eerder geschetst met medische problemen te maken krijgen. Zo mogelijk is een integrale benadering van ziekte en behandeling van nog groter belang vanwege de impact die een somatische aandoening kan hebben op de psychosociale en cognitieve ontwikkeling en de hiermee levenslange invloed. Zo bereiken kinderen met een chronische aandoening ontwikkelingsmijlpalen zoals zelfstandig wonen, eerste baan en vaste relatie, beduidend later dan gezonde leeftijdgenoten. Dat heeft ook impact op hun maatschappelijke participatie en daarmee vaak ook op die van hun ouders en broers en zussen. Psychologen leveren een belangrijke bijdrage aan het integreren van ziekte en behandeling op verschillende levensdomeinen van kind en gezin. Ook spelen psychologen een rol in het afstemmen van medische behandelingen op de ontwikkelings-fase van het kind. Bij kinderen is ook het betrekken van de sociale omgeving waarin zij leven van cruciaal belang. Ouders zijn belangrijke partners in de behandeling. Gezinsinterventies kunnen helpen om complexe vragen rond ziekte en behandeling binnen een gezin en in het consult bij de arts, bespreekbaar te maken.